Πάλλης, Αλέξανδρος

I

(Πειραιάς 1851 – Λίβερπουλ 1935). Έλληνας λογοτέχνης και μεταφραστής. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του έζησε στο εξωτερικό. Φοίτησε για λίγο στη φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και ύστερα πήγε στην Αγγλία, στο Λίβερπουλ, όπου εγκαταστάθηκε μόνιμα. Σήμερα ο τάφος του βρίσκεται στα Γιάννενα, από όπου καταγόταν.

Ο Π. ήταν, μαζί με τον Αργύρη Εφταλιώτη και τον νεότερο Πέτρο Βλαστό, τα πρωτοπαλίκαρα του Ψυχάρη στον αγώνα για την επικράτηση της δημοτικής γλώσσας. Ολόκληρο το έργο του, πρωτότυπο και μεταφραστικό, είναι μια συμβολή στην ανάπτυξη του δημοτικισμού, τον οποίο ενίσχυσε και οικονομικά, βοηθώντας πολλούς οπαδούς της δημοτικής γλώσσας να τυπώνουν τα βιβλία τους.

Το 1915 εξέδωσε σε ένα συγκεντρωτικό τόμο το πρωτότυπο έργο του με τον τίτλο Κούφια καρύδια και με το ψευδώνυμο Λέκας Αρβανίτης Μαλλιαρός. Το κύριο έργο του όμως είναι το μεταφραστικό: μετέφρασε αρχαίους Έλληνες συγγραφείς και τραγικούς, την Καινή Διαθήκη, έργα του Σαίξπηρ και του Καντ. Οι πλέον αξιοσημείωτες μεταφράσεις του είναι της Ιλιάδας, των Ευαγγελίων και του Καντ. Η Ιλιάδα (1904) είναι και σήμερα (δίπλα στη μετάφραση Καζαντζάκη - Κακριδή) ένα αξεπέραστο επίτευγμα, παρά τον άκρο –και άκρατο– δημοτικισμό, από τον οποίο είναι διαποτισμένη. Όπως ο ίδιος έγραψε στον πρόλογό του, η μετάφρασή του προέβαλλε την αξίωση να είναι γραμμένη αποκλειστικά «με το λεξικό, τη γραμματική, το συνταχτικό και τη φρασεολογία της ζωντανής γλώσσας του έθνους δίχως καλαμαρισμούς απ» την άλλη που γράφουν, τη νοθεμένη γλώσσα». Ο Π. έφτασε σε ακρότητες: η Ελένη έγινε Λενιώ, ο Οδυσσέας Δυσέας, ο Μενέλαος Μενέλας· στο κείμενο μεταφέρθηκαν λέξεις της βουνίσιας, χωρικής ζωής και το πνεύμα, ακέραιο, της κλεφτουριάς και του αρματολισμού (τσαρούχια, τουζλούκια, καπετάνιος, Ελιμπίσιος), αλλά οι αδυναμίες αυτές δεν είναι ικανές να καταστρέψουν την εξαίσια εντύπωση, που αφήνει στον αναγνώστη το ποιητικό κατόρθωμα του Π. Δίκαια παρατηρήθηκε ότι η Ιλιάδα είναι κάτι παραπάνω από μετάφραση· είναι μια προσπάθεια μετασχηματισμού του αρχαίου ομηρικού σε καθαρό νεοδημοτικό λόγο. Αλλιώς πρέπει να κριθεί η μεταφραστική προσπάθεια του Π. στα πεζά έργα των μεγάλων συγγραφέων και στοχαστών. Με τη μετάφραση της Κριτικής του καθαρού λόγου του Κάντ (της Κριτικής του άδολου λογισμού, 1904, όπως την απέδωσε εκείνος) θέλησε, βέβαια, vα αποδείξει ότι η περιφρονημένη γλώσσα του λαού ήταν αρκετά πλούσια, ώστε να μπορεί κάποιος να εκφράσει σε αυτήν ακόμα και το δυσνόητο και σκοτεινό έργο του Καντ. Όμως η τακτική και η θεωρητική τοποθέτηση του Π. (κοινή σε όλους τους φανατικούς ψυχαριστές) ήταν λανθασμένη: νόμιζε πως ο Καντ ή ο Θουκυδίδης (τον οποίο επίσης μετέφρασε κατά ένα μέρος) μπορούσαν να αποδοθούν μόνο, όπως ειπώθηκε, με το εκφραστικό λεξιλόγιο του τσοπάνη και του γεωργού. Έβλεπε δηλαδή το γλωσσικό πρόβλημα στατικά, με τον ιδανισμό του θαυμαστή των δημοτικών τραγουδιών, ενώ η γλώσσα, η οποία συνεχώς εξελίσσεται, είχε ήδη πάει στα χρόνια του Π. πολύ πιο μπροστά, αναγκασμένη να ικανοποιήσει τις ανάγκες ενός διαμορφωμένου αστισμού. Η μετάφραση της Καινής Διαθήκης (το 1901 αποσπασματικά στην εφημερίδα Ακρόπολις και το 1903 σε βιβλίο) ήταν ένα έργο τολμηρό, που αντιστρατευόταν στην εκπεφρασμένη γνώμη της επίσημης Εκκλησίας και προκάλεσε βίαιες αντιδράσεις εκ μέρους των συντηρητικών φοιτητών οι οποίοι, ένοπλοι, κατέλαβαν για μέρες το πανεπιστήμιο (1901) με τα συνθήματα Κάτω η μετάφρασις του Ιερού Ευαγγελίου!, Ζήτω η συνοχή του Ελληνικού Έθνους, ενώ σε ένα συλλαλητήριο, που επακολούθησε, σκοτώθηκαν δεκάδες πολίτες· είναι τα περίφημα Ευαγγελικά, που δίνουν ένα μέτρο της οξύτητας στην οποία μπήκε το γλωσσικό ζήτημα (Νουμάς).

O μεταφραστής του Ομήρου και κορυφαίος δημοτικιστής Αλέξανδρος Πάλλης (1851 – 1935).

II

(1883 – 1971). Έλληνας διπλωμάτης και συγγραφέας, γιος του προηγούμενου. Χρημάτισε γενικός γραμματέας της Επιτροπής Περίθαλψης Προσφύγων στη Θεσσαλονίκη (1914-15), νομάρχης της Κέρκυρας και προσωρινά γενικός διοικητής της Ηπείρου (1925-26), γενικός γραμματέας του υπουργείου Υγιεινής (1930-31), βουλευτής Σερρών (1932) και αντιπρόσωπος της Ελλάδας στην KTE (1936-40). Διετέλεσε ακόμα έκτακτος πρόσεδρος υπουργός της ελληνικής πρεσβείας του Λονδίνου (1944-45), έκτακτος πληρεξούσιος υπουργός στην ίδια πρεσβεία, γενικός διευθυντής του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων (1957-58), αντιπρόσωπος της Ελλάδας σε πολλές διεθνείς διασκέψεις κλπ. Δημοσίευσε τα έργα: Στατιστική μελέτη περί των φυλετικών μεταναστεύσεων Μακεδονίας και Θράκης κατά την περίοδο 1912-1924, Τα αποτελέσματα του πολέμου για τον ελληνικό πληθυσμό στα γαλλικά, Η φυλλάδα του Μεγαλέξαντρου (1930), εικονογραφημένο διήγημα του ανατολικού μύθου του Μεγάλου Αλεξάνδρου βασισμένο στους ανατολικούς θρύλους, Η περιπέτεια της Ελλάδας στη Μ. Ασία (1937) στα αγγλικά, Σελίδες από τη ζωή της παλιάς Γενιτσαρικής Τουρκίας (1940), περιγραφή της Τουρκίας βασισμένη στο Οδοιπορικό του Τούρκου ποιητή του 17ου αι. Εβλιά Τσελεμπή, Ξενιτεμένοι Έλληνες (1952), Προβλήματα της αντίστασης στις κατεχόμενες χώρες κ.ά.